Suomâ ruátálâš aalmugpiäláduv EU-valjâohjelm 2024

OOVTÂST

Meidän Eurovaaliehdokkaat löydät tästä.

1. Oovtâst ohtâsâš já ulmuu huámmášumán väldee Euroop kuávlun

Suomâ ruátálâš aalmugpiäládâh haalijd juátkiđ pargo Euroop ráávhu, stäđisvuođâ já torvolâšvuođâ peeleest. Mij halijdep union, mast riehtistaatâprinsiip kunnijâttojeh já ekonomia puáhtá šoddâđ. Miärádâsâid kalga toohâđ alda aalmugjeessân. EU kalga anneeđ áárvust páihálâš já aalmuglâš miärádâstoohâm.

Populism já robdâuálgispiäláduv vaikuttâs lassaan. RAP (RKP) haalijd liberaal piäládâhhân vuástálistiđ taid vuoimijd já porgâđ noonâ já ohtâsâš Euroop peeleest, mast riehtistaatâprinsiip, olmoošvuoigâdvuođah já puohâi oovtlágán árvu láá kuávdáást. Mij porgâp ton oovdân, et visásmittep kielâucceeblovoi já eres ucceeblovoi vuoigâdvuođâid já ovdâstem ubâ EU:st.

EU vijđánem lii taan peeivi tehálâš koččâmuš. Mij tuáivuttep uđđâ riijkkâid pyereest puáttim, mutâ toh kalgeh tevdiđ jeessâniävtuid, tego riehtistaatâprinsiip. Puoh jeessânstaatah kalgeh estiđ muuneeld já tuástuđ nissoonulmuid čyeccee viehâvääldi sehe turvâstiđ seksual- já suhâpeliucceeblohojuávhui vuoigâdvuođah EU kalga juátkiđ Ukraina tuárjum sehe suátiviehâlávt ete ekonomâlávt, já Ruoššâ kalga pieijâđ ovdâsvástádâsân.

RAP haalijd:

ete Suomâ lii proaktiivlâš já huksee tuáimee EU:st
ete EU tarvan jeessânstaatâi lavváid, moh rikkoh olmoošvuoigâdvuođâid teikkâ riehtistaatâprinsiip, potkânmáin tai EU-torjuid.
ete täsiárvupargo ovdeduvvoo já váldoo huámmášumán puoh miärádâstohâmist

ete Euroop parlamentist lii pisovâš čuákkimsaje Brysselist
ete Ahvenanmaa kuávlun adeluvvoo saje Euroop parlamentist
ete joskâp tiijme sirdem kuohtii ivveest EU:st
ete illáástem miäruštâlloo miettâm váilum vuáđuld tahon mast šadda ráŋgáštâs ubâ EU:st
ete EU juátká vádulâš ulmui vuoigâdvuođâi nanosmittem

2. Oovtâst mij luhostup ruánáá siirdâččmist

Tuše oovtâst mij pyehtip taistâliđ šoŋŋâdâhnubástus vuástá. Mij lep jo tääl luhostum rähtiđ ohtsâš vuoigâdvuođâlâš, suvdelis já pehtilis čuávdusijd. Nyeskideijee kalga mäksiđ. Nyeskidemkävppi kalga ovdediđ EU nyeskidemuulmij mield.

Ruánáá sirdâččem, kote lii eromâš tehálâš šoŋŋâdâhuulmij olášuttem várás já Suomâ torvolâšvuođâ já jiešpiergimvuođâ nanodem várás, fáálá stuorrâ máhđulâšvuođâid, eromâšávt ko Suomâ tuáimá njunošin uđâsmuvvee energia já teknologia syergist.

Mij kannattep EU, kote ibbeerd já kunnijât jeessânstaatâi eromâš tiilijd já juátká pargo luándu maaŋgânálásâšvuođâ peeleest. EU roolâ Nuorttâmeerâ kyeskee koččâmušâin lii tehálâš, já mij kolgâp toohâđ máhđulâžžân suvdelis kuálástem.

RAP haalijd:

ete EU aasât uásimittomeerijd nyeskidem kepidem várás ovdil ive 2040, juksim tiet nollányeskidmijd ovdil ive 2050
et EU juksá ekonomâlâš ovdánem nuuvt, et huápput ruánáá sirdâččem
ete EU šadda energia iähtun jiešpiergejeijen
ete EU:st láá ohtsâš finnodâhovdâsvástádâsnjuolgâdusah
et EU parga ton oovdân, et tuárjoo ovdedemriijkkâid šoŋŋâdâhnubástusân vuáháduumeest
aktiivlávt ovdediđ ohtâsâš tooimâi arktâlâš koččâmušâin EU tääsist
orostittiđ šlaajâi suhâjäämmim ton náálán, et siämmáá ääigi huolâttuvvoo tast, et tahhojeh tarbâšlâš tooimah páihálâš tääsist talle, ko populaatioh šaddeh nuuvt styeresin, et toh äštih iäláttâsâid teikkâ eres šlaajâid
ete EU parga kiärdukevttimekonomia ovdedem pyerrin

3. Oovtâst čuovviittum já innovativ Euroop kulij

Mii puátteevuotâ vuáđuduvá ollâtääsi škovliimân, tutkâmân já innovaatioid kištonaavcâ já pargolâšvuođâ visásmittem várás. EU uáppei lonottemohjelm ERASMUS+ iššijn ovdeduvvojeh almugijkoskâsâš uápuh já hárjuttâllâm, mii lasseet ibárdâs já nanosmit ton náál EU.

Investeeriimeh škovliimân, kulttuurân, tutkâmân já ovdánmân láá merhâšitteeh Suomâ maailmvijđosâš kištonaavcâ tááhust, eromâšávt suorgijn, kost mij lep njunošist, tego cleantech já digitaallâš innovaatioh. EU lahâasâttem kolgâččij ovdediđ innovaatioid, moh tuárjuh sosiaallâš já ekologlâš suvdelvuođâ meiddei ruánáá já digitaallâš sirdâččem. Mij mittomeerrin lii toohâđ Europast njunoš kuávlu tiäđu já innovaatio syergist.

RAP haalijd:

turvâstiđ suvdelis puátteeääigi luptiimáin aalmug škovlimtääsi
lasettiđ kištonaavcâ, pyevtitvâšvuođâ já pargolâšvuođâ EU:st piejâmáin naavcâid uccâ já koskâstuorrâ finnoduvváid
rähtiđ eenâb pargosoojijd innovaatio já tutkâmuš peht
väldiđ väldiđ huámmášumán kulttuur merhâšume ekonomian já páihálâš siärváduvváid EU:st

4. Oovtâst digitaallâš oovdedmist

Digitalisistem kalga hiäđuttiđ puoh aalmugjesânijd já finnoduvâid. Mii visiost innovaatio, priivaatvuotâ já kybertorvolâšvuotâ joteh kietâluvâi. Mij halijdep adeliđ aalmugjesânáid sii persovntiäđui haldâšem. Kihheen ij uážu pääcciđ digitaallâš puátteeääigi máhđulâšvuođâi ulguupiälán ohtsâškoddeest šadda eenâb digitaallâš. Lii tehálâš, ete miärádâsah Suomâ kriittisâš infrastruktuurist láá mii jieččân kieđâin.

Digitalisistem ráhtá máhđulâšvuođâid innovaatioid já šoddâmân. Mij rähtip hiäivulâš pirrâs start-up finnoduvváid já uccâ finnoduvváid. Torvolâš já lyetittettee digitaallâš infrastruktuur lii tehálâš. Mij porgâp ton peeleest, ete EU ráhtá čielgâ njuolgâdusah tahojiermi anon. Teknologia kalga palvâliđ ulmuu, ij nubij kulij.

RAP haalijd:

ete EU váldá njunoš roolâ digitaallâš teknologia globaal oovdedmist já aasât tast nanos vátámušâid privaatvuotân já torvolâšvuotân.
ete miärádâsah digitaallâš infrastruktuur nettitoimâluuvijn láá joođhâst-uv aalmuglâš äšši
ete EU piäjá naavcâid uđđâ digitaallâš teknologia tutkâmušân, mieldiluhâmáin teknologia vaikuttâsâst pyereestvajemân.

5. Oovtâst ulmuu huámmášumán väldee siisâvarrimpolitiik kuávlun

Maailmvijđosâš kriisah láá tovâttâm patâreijei mere lasanem. Lii eromâš tehálâš, et Euroop pasta teivâđ tááláá hástusijd já oovtâst rähtiđ pehtilis kanavaid patâreijei vuástáväldimân, moh vuáđuduveh almugijkoskâsâš olmoošvuoigâdvuođâsopâmuššáid. Mij ovdedep vuoigâlâš siisâvarrimpolitiik, integraatio já raasiism vyestilistem.

Pargo tiet siisâvarrim lii velttidmettum aalmug puárásmem haldâšem tiet já šoddâm ovdedem tiet, kuittâg rievdâdhánnáá Eurohpa kyessipargeisiärvádâhhân. Mij tuárjup ON patâreijeisopâmuš já vuoigâdvuođâ torvosajan já ton lasseen mij estip olmooškäävpi. EU kalga visásmittiđ noonâ olgoraajijd já faallâđ lavâlâš siisâvarrimkiäinuid visásmittem tiet rijjâ jotteem union siste.

RAP haalijd:

ete torvopääihiocceeh finnejeh vuoigâdvuođâ taarbâšlâš riehti-išán
ete perrui tuáimee ovtâstittem olášuvá ubâ EU:st
ete humanitaarlâš viisumeh váldojeh uđđâsist anon
ete almugijkoskâsâš rikolâšvuotâ, tego olmooškävppi, orostittoo
ete seeksi uástim kiäldoo ubâ EU:st
et EU lii njunoš maailmvijđosâš tuáimee išedempargoost, mii tiäddut vuáimálávt täsiáárvu išedempolitiikâst
et ulmuin, kiäin iä lah persovnpápáreh, liččii vuoigâdvuotâ velttidmettum sosiaal- já tiervâsvuođâhuolâttâspalvâlussáid EU:st

6. Oovtâst mij porgâp Europast torvolâš

Aggressiivlâš Ruoššâ lii aaštân Euroop stäđisvuotân. EU vijđánem lii torvolâšvuođâpolitiiklávt tehálâš, ko maaŋgah riijkkah láá Ruošâ juátkoo tedduu vyelni.

EU kalga väldiđ stuárráb ovdâsvástádâs jieijâs torvolâšvuođâst. Puoh EU-riijkkâin kolgâččij leđe oskottettee aalmuglâš piäluštus, siämmást ko Nato oovtâstpargo nanosmittoo. Suomâ kuhes Ruošâ rääjist lii oovdeb stuárráb merhâšume já tom kalga väldiđ huámmášumán pyerebeht EU:st.

Diplomaatlâš pargo lii tehálâš ráávhu já demokratia ovdedem tiet. EU kalga tuástuđ já estiđ muuneeld uárnejum rikolâšvuođâ, terroraštuid, kyberaštuid, hybridvolliitmijd já disinformaatio.

RAP haalijd:

et Ruoššâ kiäsádât Ukrainast já sajanpuátá vahâgijd, maid lii tovâttâm
et EU olgoeennâm- já torvolâšvuođâpolitiik kyeskee miärádâsah pargojeh merieenâblovoin
et siviilkrisâhaldâšem oovtâstpargo ovdeduvvoo já pehtilittoo
et EU parga piäluštempiergâsij puovtâdem lasettem pyerrin
et EU uđâsmit já nannee EU jotelis tooimâ juávhui ruttâdem
et EU iästá párnái seksual ávhástâllâm neetist

7. Oovtâst noonâ sismarkkânij kuávlun

Noonâ sismarkkânij iišijn mij visásmittep ekonomâlâš šoddâm, mii puáhtá pyereestvaijeem ubâ unionân. Mij porgâp njuolgâdussáid vuáđudeijee maailmkäävpi peeleest, mast EU miäruštâl standardijd, moiguin lii vaikuttâs meiddei EU ulguubeln. Tävirij, palvâlusâi, kapitaal já ulmui rijjâ jotemân vuáđudeijee sismarkkâneh láá čoovdâ Euroop miänástusân.

EU kalga leđe eenâb autonomlâš já kepidiđ sorjolâšvuođâ stuorrâvaaldijn, tego Kiinast já Amerik ovtâstum staatâin, sehe nonniđ ekonomia- já ruttâlito EMU vâi stäđisvuotâ já šoddâm visásmittojeh. Stuorrâ kävppisopâmušâid kolgâččij meridiđ EU tääsist. Mij kyedittep pehtilub kocceem já čovgâdub sanktioid, ko jeessânriijkkah rikkoh sooppum njuolgâdusâid.

RAP haalijd:

et EU juátká kulâtteijeesyeje pyeredem ohtâsâš njuolgâdusâi peht
rähtiđ ohtâsâš njuolgâdusâid irâttâsviäruttâsân já statâtorjuid
et digitaallâš siskáldâs lii uážžumnáál huolâhánnáá tast, mon EU riijkkâst lii
tuástuđ viärukarvem, ränis ekonomia já korruptio ubâ unionist
ete nube EU-riijkkân varrim porgâm já uápuid keežild lii älkkee
ete EU koomeet nuuská vuábdukiäldu

8. Oovtâst mij lep tiervâsuboh puátteeääigist

Mij toollâp tiervâsvuođâhuolâttâs vuáđuvuoigâdvuottân já kuávdáš äššin aalmugjesânij pyereestvajemân. EU-aalmugjesânin tun koolgah tubdâđ jieijâd tile torvolâžžân puoh EU-riijkkâin já tun koolgah uážžuđ vuáđutääsi sosiaal- já tiervâsvuođâhuolâttâspalvâlusâid huolâthánnáá tast, mon EU-riijkkâst lah. Ohtsâš tutkâmuš já pyeremus vuáháduvâi jyehim peht mij pyehtip pyerediđ tiervâsvuođâhuolâttâs já pyecceitipšo.

Pandemiah já eres tiervâsvuođâkriisah iä tuubdâ raajijd. Mij viggâp nanodiđ EU kiärgusvuođâid já kapasiteet krisâtiilijn. Mij porgâp visásmittem tiet talkkâsij hälbis já täsiárvusâš uážžum EU:st. Tiervâsvuođâ- já pyereestvaijeemvaikuttâsâid kalga väldiđ vijđáht huámmášumán EU miärádâsporgâmist.

RAP haalijd:

ete Suomâ váldá aktiivlâš roolâ eurooplâš tiervâsvuođâtiäđu huksiimist
– et EU oovded geneerlâš talkkâsij puovtâdem já uđđâ tipšovuovij ovdedem
et euroopliih lihâdeh eenâb piäiválâš tiervâsvuođâ ovdedem tiet
ete EU oovded aalmugtiervâsvuođâ sierâ taasijn.

9. Oovtâst mij kalvep eennâm já puovtâdep purrâmuš

Mij keččâlep EU mield rähtiđ ohtâsâš eennâmtuálupolitiik já kuhes ääigi vyevdipolitiik, moh pyehtih suvdelvuođâ, kannattitteevuođâ já torvolâšvuođâ mii puovtâdeijeid. Huolâttâsvisesvuođâ visásmittem várás mist kalga leđe purrâmuškálvupuovtâdem ubâ EU:st meiddei krisâaaigijn. Lii tehálâš visásmittiđ kulâtteijei torvolâšvuođâ nuuvt, et asâttuvvojeh ollâ vátámušah pyehtimkáálvui purrâmuškálvutorvolâšvuotân, eettisâšvuotân já pirâsuáinoid. Siämmáá ääigi mij keččâlep ovdediđ aldasâšpurrâmuš tuárjum tiet sehe pirrâs já pargolâšvuođâ.

Suomâ kalga leđe oovdâstjotten suvdelis meccituálust já pyerediđ mecciráhtálâšvuođâ máhđulâšvuođâi suvdelis ovdánem kättiimist.

RAP haalijd:

ete eennâm- já meccituálu hárjuttem Suomâst lii puátteevuođâst-uv máhđulâš
ete meccipolitiik kalga puátteevuođâst-uv leđe aalmuglâš äšši
nonniđ algâpuovtâdeijei sajattuv purrâmâškálvurááiđust
et EU puáttee vijđánem váldoo huámmášumán ohtsâš eennâmtuálupolitiikâst
visásmittiđ syemmilâš kuálástemráhtálâšvuođâ toimâmmáhđulâšvuođâid
väldiđ huámmášumán já kompensistiđ eennâmtuálu pyevtittâm čiđđânjiäluid EU:st
juátkiđ pargo antiobiootresistens kepidem várás EU:st.